Toen ik aan een aantal docenten van verschillende scholen vroeg waarom ze nog geen moestuin hadden, hadden ze allerlei praktische bezwaren. Los van geld- en tijdgebrek – daarover meer in een volgende blog – was een moestuin vies, gevaarlijk en ongezond. Met deze tips wordt jouw moestuin een stuk veiliger en kindvriendelijker.
De meeste basisscholen hebben een stenen omgeving. Dat is goed zichtbaar op de Groene Schoolkaart van stichting Boomfeestdag.
Kattenpoep, vandalisme, pollen, insectenbeten, modder in de binnenruimte, allerlei praktische problemen verhinderen dat een onderwijs- of kinderopvangorganisatie aan een moestuin begint. En dat is zo jammer gezien de vele voordelen die een moestuin een kind biedt!
Om jou te helpen de stap naar een moestuin rond je gebouw of in de buurt te zetten, geef ik je wat tips om de moestuin hufterproof en kindvriendelijk te maken. Je kunt niet alle gevaren wegnemen, maar al met al is moestuinieren toch een van de veiligere activiteiten voor kinderen.
Vandalisme in je moestuin
Het lijkt raar, maar sommigen beleven er lol aan als ze planten uit de grond trekken, takken afbreken of spullen vernielen. Vandalisme in de moestuin komt niet heel veel voor, maar er is een kans dat het gebeurt. Wat doe je ertegen?
Het beste kun je om de tuin een hek of natuurlijke begrenzing plaatsen. Zo laat je in elk geval zien dat de plek in gebruik is. Kies zo mogelijk een plekje dat goed in het zicht ligt van (deelnemende) buurtbewoners. En plaats een bord met een telefoonnummer zodat er gewaarschuwd kan worden als er problemen zijn. Ook kun je preventief camera’s en verlichting aanbrengen.
Doe bij vernieling altijd aangifte. Misschien besluit de politie wat vaker langs te rijden of de daders op te sporen.
Katten in je moestuin
Kattenpoep kan wormeieren bevatten, die een toxocara-infectie kunnen veroorzaken. Deze infectie kan allerlei klachten veroorzaken, vooral bij kinderen. Hier lees je meer over de toxocara-infectie.
Kinderen zijn door een nog niet ontwikkeld immuunsysteem niet alleen gevoelig voor deze infectie, door hun gedrag hebben ze ook nog eens een grotere kans om besmet te raken.
Want van alle kinderen tussen 1-6 jaar eet 2-10% grond. Uit een onderzoek bij kinderen van 1-4 jaar op een kinderdagverblijf bleek dat de kinderen gemiddeld 40 mg zand per dag opaten! Daarnaast blijken kinderen jonger dan 3 jaar iedere 2-3 minuten hun handen of voorwerpen in hun mond te stoppen.
Moeten jonge kinderen dan niet meer buiten spelen? Nee, beter probeer je de katten uit de buurt te houden. De cursus Moestuinieren met Kinderen bevat een les met allerlei tips om katten te verdrijven (te lezen na inloggen). Een paar voorbeelden: omgekeerde vorken in de teeltbedden en sproeiers die worden geactiveerd door beweging.
Zorg dat je regelmatig de moestuin op uitwerpselen controleert.
Ziektes via moestuingrond
Heeft iemand een snee of schaafwonden aan zijn hand, dan dek je die af voordat jullie naar buiten gaan. Want via de urine van ratten of andere knaagdieren kun je de ziekte van Weil krijgen. Veel ratten in de tuin? Ga daar dan niet moestuinieren met jonge kinderen.
Kinderen met wondjes die niet gevaccineerd (DKTP) zijn lopen daarnaast het risico op tetanus.
Vergeet niet om nieuwe wonden goed te reinigen.
Handschoenen dragen tijdens het tuinieren beschermt ook. Liever met blote handen? Zorg ervoor dat kinderen na het in de aarde zitten goed hun handen wassen met water en zeep. Let erop dat jonge kinderen geen grond eten. Als de nagels bij kinderen kortgeknipt zijn kan er minder aarde achter blijven zitten.
Overigens zitten in de grond ook bacteriën die gezond en gelukkig maken. Door deze goede microben krijgen kinderen een goede weerstand.
Test de bodem op bodemverontreiniging
Test voordat je een moestuin start de bodem op zware metalen zoals lood en andere giftige stoffen. Deze gifresten wil je natuurlijk niet in je gewassen!
Heb je het idee dat de grond in je moestuin vervuild is, kijk dan of er bodeminformatie beschikbaar is op www.bodemloket.nl.
Bestrijdingsmiddelen goed opbergen
Pesticiden en insecticiden zijn niet nodig als je leert om natuurlijke methoden, zoals goede buurplanten, in te zetten om nuttige insecten aan te trekken.
Besluit je toch chemische bestrijding toe te passen? Bewaar de chemicaliën dan niet op of bij de moestuin. Berg ze op buiten bereik en uit het zicht van kinderen, samen met scherp gereedschap.
Ook natuurlijke gieren en aftreksel zijn niet gezond als je ze inneemt. Berg ook deze op buiten het bereik van kinderen.
Groenten wassen voor consumptie
Biologische groenten en fruit zijn duurzamer voor jou en de aarde, omdat ze niet besproeid zijn met pesticiden. Maar er kunnen uitwerpselen van vogels en andere dieren op zitten waar je ziektes als E. coli, listeria en salmonella van kunt krijgen.
Was daarom groenten en fruit goed voordat je ze eet, zeker gewassen die rauw worden gegeten, zoals salades en fruit. Dat hoeft niet met zeep en koud, schoon water is voldoende.
Insecten en kinderen
De bloemen in jouw moestuin trekken insecten aan die kunnen steken. Je hebt ze nodig voor de bestuiving van je gewassen, dus wees er zuinig op en doodt ze niet onnodig!
Weet je dat een kindje allergisch is voor bijen- en wespensteken, zorg er dan voor dat je de symptomen herkent (in de online moestuincursus lees je hier alles over) en medicatie voorhanden hebt.
Een paar tips om te voorkomen dat kinderen worden gestoken:
- Draag in de tuin geen felgekleurde of zwarte kleren of kleren met grote bloemetjesmotieven. Wit, groen en lichtbruin zijn het minst aantrekkelijk voor insecten.
- Vermijd geurende deodorant, aftershave en zonnecrème. Die trekken bijen en wespen aan. Ook zweet trekt bijen en wespen aan. Houd activiteiten rustig als deze diertjes rondvliegen zodat jullie niet gaan zweten.
- Laat kinderen op schoenen lopen als er wespen zijn. Bijen zijn verzot op de bloempjes van klaver en madeliefjes, en wespen kunnen een nest in de grond hebben.
- Zorg ervoor dat je geen frisdrank en zoetigheden in de moestuin hebt. Drink nooit uit een blikje frisdrank, maar giet het in een glas. Als er een wesp in een blikje zit, kan deze in de mond of de keel blijven steken. Een steek in de mond of keel is erg gevaarlijk in verband met zwellingen en daardoor mogelijk ademnood.
- Houd kinderen weg van de bloemperken en bijenkorven.
- Houd ze ook weg bij rottend fruit waar wespen gek op zijn. Dit kun je gebruiken om de wespen naar een afgelegen hoekje in de tuin te lokken. Zo laten ze jullie met rust.
- Leer kinderen rustig te blijven als er een wesp of bij in de buurt is. Door drukke bewegingen kan het dier gaan stelen. Sla nooit een insect dood dat op je lichaam zit, maar schiet het eventueel met een vinger weg.
- Dood geen bij of wesp in de buurt van het nest. Soortgenoten zien je als gevaar en komen helpen. Wespennest gevonden? Haal het niet zelf weg, maar schakel de brandweer in. Hoewel doden niet altijd nodig is en zelfs ongewenst, want de wesp is een heel nuttig dier.
- Als je hagen moet snoeien, in struikgewas werkt of aan dakgoten of op een oude zolder gaat klussen, controleer dan eerst of er geen wespennest in de buurt is.
- Veel insecten leven bij het water. Heb je een zwembadje gemaakt? Gooi het ‘s avonds leeg bij de planten.
Tips voor de inrichting van de tuin om steken te voorkomen:
- Lok vogels naar je tuin die gek zijn op muggen en wespen.
- Plant kruiden die insecten verjagen:
- Vliegen hebben een hekel aan basilicum en gedroogde munt. Muggen houden niet van lavendel en rozemarijn. Mieren verjaag je met muntplanten.
Controleer na elk moestuinbezoek de kinderen en jezelf op teken!
Leer de kinderen dat beestjes erbij horen en vertel ze over hun rol in het ecologisch web. Maak een insectenhotel (maar kom daar niet te dichtbij als het bewoond is).
Overigens bestaat er een insectengif immunotherapie of hyposensibilisatiekuur voor kinderen en volwassenen met een ernstige allergie op insectengif. Dit houdt in dat de arts gedurende een bepaalde tijd steeds grotere dosissen van het insectengif inspuit waardoor het lichaam gewend raakt aan het gif en de overgevoeligheid wordt afgebouwd. Wellicht een tip.
Pollenallergie
Kinderen met hooikoorts (pollinosis) zijn allergisch voor stuifmeel van bomen, grassen of onkruid. Het gevolg is rode ogen, een loopneus, kriebelhoest, niesbuien, eventueel oorpijn en soms zelfs benauwdheid. Net als bij griep, maar hooikoorts komt en gaat sneller, in een paar minuten kun je er last van krijgen.
Weet je van tevoren of een kindje daar last van heeft? Controleer de omgeving dan op beplanting die vaak last geeft zoals elzen, hazelaren en berken. Als een kind allergisch is voor graspollen, kan je hem beter niet op een grasveld laten spelen dat net gemaaid is.
Laat een kind met klachten niet in zijn jeukende ogen wrijven. Want op die manier wordt het stuifmeel op ogen en aan handen alleen maar verspreid. Je kunt beter een nat washandje geven om de ogen schoon te houden. Ik ben persoonlijk geen fan van antihooikoortsmiddelen. Maar natuurlijke oogdruppels die brandende ogen kalmeren lijken me mild.
Wat ook helpt, is wat vaseline rond de neusgaten smeren. Een deel van het stuifmeel blijft daaraan plakken en gaat niet de neus in. Wel regelmatig schoonmaken en opnieuw smeren.
Ook kun je een zonnebril laten dragen. Deze beschermt niet alleen tegen de zon, maar ook tegen rondvliegende pollen. Hoe minder pollen in de ogen, hoe minder klachten.
Wordt het echt te gek, dan kan een kind altijd nog besluiten even niet meer in de moestuin te komen.
Lekker vies worden
Bang voor vieze kleren? Schaf dan overalls en laarzen of stevig schoeisel aan. Zo kun je met elk weertype naar buiten, ook dát is gezond! Bovendien is in de moestuin in elk jaargetijde iets te doen. Dat is ook de reden dat de cursus Moestuinieren met Kinderen een jaarronde online cursus is, elke week ontvang je een aantal lessen.
Kinderen die niet graag vies worden, kun je ‘schone’ klusjes laten doen zoals overpotten, zaaien in potjes of naamlabels maken.
Zand en modder houd je buiten door overalls en laarzen voor de deur of in de schuur uit te trekken. Je handen wassen en weer schoon naar binnen!
Giftige planten
Je beplanting pas aan op de leeftijd. Heb je vooral jonge kinderen in de tuin? Let dan op giftige planten. In de cursus Moestuinieren met Kinderen vind je lessen over giftige bladeren, besjes en bloemen (na inloggen zichtbaar).
Veilige en kindvriendelijke moestuin
Maak de tuin vooral kindvriendelijk en veilig. Let op planten met stekelige bladeren of doornen. Plant deze niet naast verhogingen of trappen waar kinderen erin kunnen vallen. Wijs op mogelijke gevaren voor kinderen en zet gebieden of planten af die moeten worden vermeden. Verwijder zonodig risicovolle planten – vooral als ze dicht bij een speelplaats staan.
Kijk ook uit met roestige spijkers, palen en stokken. Je kunt zomaar in de ogen worden gestoken door een bamboestok wanneer je vooroverbuigt of je omdraait in de tuin. Een eenvoudige manier om dit te voorkomen, is door een klein plantenpotje omgekeerd op elke stok te plaatsen. Liefst in een fel kleurtje zodat deze opvalt. De pot beschermt tegen de scherpe punt.
Bij de indeling van je moestuin houd je rekening met het gebruik door kinderen. Als je verhoogde bedden maakt, maak ze dan niet te breed. Kinderen moeten met hun korte armpjes gemakkelijk bij het midden kunnen komen. Zorg voor voldoende paden zodat de moestuin ook met slecht weer begaanbaar is.
Veilig met water
Open water zoals vijvers en regentonnen, moet je omheinen of afdekken. Water uit de regenton is niet drinkbaar en kan schadelijke bacteriën en andere verontreinigingen bevatten, vooral als het water is dat van daken is verzameld. Het veiligst is om regentonwater alleen te gebruiken voor het bewateren van niet-eetbare gewassen en voor de moestuin kraanwater te nemen. Wil je water uit de regenton toch voor de moestuin gebruiken, laat het dan regelmatig testen en reinig de regenton regelmatig (zonder zeep).
Ook het water van een eigen bron of onbehandeld oppervlaktewater, zoals een vijver of rivier, kun je beter regelmatig laten testen op bacteriële en andere soorten verontreiniging.
Inademing sporen en stof
Pas op voor het inademen van schimmelsporen, vooral wanneer de inhoud warm is geweest of in gesloten ruimtes is opgeslagen. Bij het schoonmaken van de kas, het openen van zakken compost en het losmaken van schimmel uit containers kunnen sporen in de lucht komen. Zorg ervoor dat de ruimte goed geventileerd is of draag een masker.
Mest in de moestuin
Gebruik alleen goed gecomposteerde mest om het aantal ziekteverwekkers te minimaliseren. Verse ruwe mest kun je beter niet in de moestuin voor kinderen gebruiken, ook niet als je deze er oud wilt laten worden. Oude, gecomposteerde mest is veiliger, maar kan nog steeds ziekteverwekkers bevatten. Werk dus hygiënisch als je moestuiniert met kinderen. Laat ze hun handen goed wassen na afloop en handschoenen dragen als ze met mest in aanraking komen.
Besluit je om gecomposteerde mest te gebruiken in een kindermoestuin, composteer dan niet zelf, maar gebruik gecomposteerde mest van een erkend bedrijf waarvan het etiket aangeeft dat het is behandeld om pathogeenvrij te zijn. Het composteren van mest vereist een hoge temperatuur en in de meeste moestuinen voor kinderen blijft het bij koud composteren.
Wil je echt op safe spelen, gebruik deze gecomposteerde mest dan alleen in de herfst nadat de gewassen zijn geoogst of ten minste 120 dagen voordat een eetbaar gewas wordt geplant. Honden-, katten-, varkens- en mensenmest mag nooit worden gebruikt in een moestuin met kinderen, zelfs niet als het is gecomposteerd.
Gebruik niet te veel mest. Door overmatig gebruik van mest komt er veel nitraat in de groente. Nitraat verandert door bewaren of bereiden in nitriet. Nitriet kan vervolgens weer worden omgezet in kankerverwekkende nitrosaminen.
Compost
Stof:
Bij compostering kunnen stof en sporen vrijkomen die bij astmatische aandoeningen ademhalingsproblemen kunnen veroorzaken. Kinderen die aan astma lijden, kunnen beter niet in de buurt van de compostbak komen.
Ziekteverwekkers:
Composthopen in de buurt van je moestuin zijn handig. Maar zorg ervoor dat vloeistoffen uit de compost niet wegvloeien naar je teeltbedden, er kunnen ziekteverwekkers inzitten. Kies voor een gesloten compostsysteem of plaats de composthoop ver genoeg.
Draag handschoenen tijdens het werken met compost en was na afloop je handen.
Hygiëne:
Doe geen gekookt voedsel, vlees, vis, zuivel of ander voedsel van dierlijke oorsprong in de compost, aangezien dit ratten, muizen en op sommige plekken vossen kan aantrekken. Als dieren in de compost nestelen, kan dit erop wijzen dat de compost te droog is, door water toe te voegen, voorkom je dit.
Mest:
Alleen oude mest van planteneters kan op de composthoop (dus niet van kat of hond). Verse mest wordt namelijk te snel warm waardoor de goede bacteriën kunnen sterven. Mest heeft net als grond goede bacteriën, maar ook slechte. Doe alleen mest bij je composthoop als deze een hoge temperatuur bereikt, dat wil zeggen 60-70 graden. Daardoor gaan eventuele ziektekiemen dood.
Hitte bereik je alleen bij een hoop van minstens een kubieke meter van afwisselend groen en bruin materiaal en dan nog met een speciale techniek. Heb je een koude composthoop, doe er dan geen mest bij.
In de les over composteren (zichtbaar na inloggen) leer je meer over de verschillende manieren van composteren.
Regels tijdens het moestuinieren
Als je wilt dat kinderen veilig zijn in de moestuin, is het goed om een aantal regels na te leven.
- Registreer alle allergieën, inclusief die voor voedsel en insecten, en zorg voor een EHBO-doos en drinkwater.
- Leerlingen moeten geschikte schoenen dragen om hun voeten te beschermen tegen snijwonden en steken. Blote voeten, sandalen of slippers zijn niet geschikt voor de moestuin.
- Leerlingen moeten tijdens het moestuinieren hoeden en zonnebrandcrème dragen.
- Alleen gezonde leerlingen mogen deelnemen aan moestuinactiviteiten. Alle leerlingen die ziektesymptomen vertonen of zichtbare wonden op handen en armen hebben, mogen pas weer meedoen als ze beter zijn en de wonden geheeld.
- Alle leerlingen moeten hun handen goed wassen voor en na het werken in de tuin.
- Laat leerlingen zoveel mogelijk op de paden blijven.
- Zorg te allen tijde voor voldoende toezicht door volwassenen als er leerlingen in de moestuin zijn.
- Doe activiteiten die zijn afgestemd op de leeftijd.
- Geef leerlingen instructies over het veilig gebruiken van het tuingereedschap en de apparatuur.
- Zorg ervoor dat er een veilige plek is om gereedschap, meststoffen en tuinchemicaliën op te slaan buiten het bereik van leerlingen wanneer de tuin onbeheerd is.
- Plukken en snoepen maakt moestuinieren leuk. Maar zorg ervoor dat je alles wast met schoon water voordat je het in je mond stopt. Waarom legde ik hierboven uit.
- Houd er rekening mee dat het sap, de bladeren en de stengels van bepaalde planten bij gevoelige personen lichte huidirritatie of jeuk kan veroorzaken.
Vertel de regels voordat je begint in de groep, aan leerlingen en alle volwassenen. Hang deze moestuinregels op een prikbord in de tuin.
Zo kun je veilig moestuinieren met kinderen en bezorg je hen een moestuinervaring waar ze veel van leren en plezier aan beleven!
Fotocredits: Foto meisjes met groenten door Allison7086, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons Foto kruiwagen, potje vullen en jongen met boontjes door rawpixel.com
