Nieuwe studies bevestigen wat we eigenlijk al weten: het gaat slecht met de insecten wereldwijd. Zo gaat de helft van de vlindersoorten in Nederland (en een derde in België) achteruit, waaronder ook algemene soorten. Tips om in jouw moestuin de insecten te helpen.
Wetenschappers melden dat het tempo waarin insecten verdwijnen 8x sneller gaat dat de sterfte onder zoogdieren. De afname van het aantal insecten door verstedelijking, intensieve landbouw, klimaatverandering, verdroging en lichtvervuiling heeft grote gevolgen voor onze voedselvoorziening en de rest van de natuur. Heel veel diersoorten zijn afhankelijk van insecten. Vogels, zelfs een zaadeter als de koolmees, voeren hun jongen in de broedtijd insecten. Als er insecten verdwijnen, is er minder voedsel voor vogels die vervolgens ook verdwijnen.
Vogels en insecten, het zijn draadjes in het grote ecologisch web. Trek een draadje los en het web gaat wankelen. En dat heeft ook gevolgen voor ons. Zo kunnen bestuivers als de hommel verdwijnen, terwijl die belangrijk zijn voor de bestuiving van onze gewassen.
Soms komen er overigens juist teveel insecten door klimaatverandering zoals het geval is bij de eikenprocessierups. Omdat de aarde opwarmt, komen de rupsen elk voorjaar vroeger uit het ei. Ook verspreiden ze zich door de opwarming van de aarde meer. Koolmezen passen zich aan de klimaatverandering aan, maar niet zo snel als de eikenprocessierups. De mezen laten zich eerder leiden door het lengen van de dagen, terwijl de rupsen uitkomen als het warmer wordt. Het gat tussen rupsenpiek en de periode dat de mezen jongen hebben, wordt steeds groter en het aantal mezen – de natuurlijke vijand van de eikenprocessierups – neemt af.
Bloemen voor bijen
Je kunt insecten helpen door inheemse vaste planten en bloemen in jouw moestuin te planten en zaaien waar de insecten voedsel kunnen halen.
In de cursus Moestuinieren met kinderen besteden we hier uitgebreid aandacht aan, maar hier zijn er alvast een paar:
- Asters bieden vlinders voedsel in september en oktober.
- Duizendblad bloeit in juli en augustus en trekt veel insecten aan.
- Monnikskap heeft in september en oktober (soms eerder) prachtige blauwe bloemen die hommels aantrekken.
- Vetkruid (Sedum) bloeit van augustus tot november. Vlinders, hommels en andere insecten zijn er gek op.
- Vanaf september tot ver in de winter heeft de klimop mooie groene bloemen. Er is in die periode niet veel nectar en stuifmeel meer te vinden en voor bijen, zweefvliegen, kevers en vlinders vormen deze bloemen een walhalla.
En zo zijn er tal van soorten bloemen en vaste planten die vlinders, hommels, bijen en andere insecten aantrekken. Koop planten met meeldraden (met stuifmeel) en let erop dat insecten ook met hun roltong bij de nectar kunnen komen. Zaai geen bloemen met grote klokvormige bloemen zoals de van origine Zuid-Amerikaanse petunia’s. Met inheemse bloemen en planten zit je over het algemeen wel goed.
Bijkomend voordeel van inheemse (en wilde) beplanting is dat het waardplanten zijn van de larven van gaasvliegen, sluipvliegen en sluipwespen. Dit zijn de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups. Deze insecten houden van schermbloemige planten: de berenklauw, engelwortel en fluitenkruid. Laat dus maar staan als je ze aantreft in je moestuin!
Onkruid goed voor insecten
De bloemen van spontane begroeiing, wat wij vaak als onkruid beschouwen, is waardevol voor insecten. Zo willen veel mensen niet teveel paardenbloemen. Maar zeker in het vroege voorjaar zijn bloeiende paardenbloemen heel belangrijk voor vlinders, bijen en andere insecten. Die halen er nectar en stuifmeel vandaan. Er zijn dan nog niet veel andere bloeiende planten waar ze nectar vandaan kunnen halen.
Natuurlijk wil je dat de meeste voeding en water naar jouw moestuinplanten gaan. Maar buiten je teeltbedden kun je de paardenbloem gerust laten staan. Het is trouwens ook beter als de bodem van de teeltbedden bedekt is en daar past een paardenbloem prima tussen. Bestuift de bij die erop af komt meteen jouw plantjes ;-).
In weilanden en op grasveldjes worden paardenbloemen bestreden, omdat de bloemen het gras zouden verdringen. Maar dat gebeurt pas als een kwart van de oppervlakte uit paardenbloemen zou bestaan en dat is iets wat niet snel voorkomt. Bovendien zorgt de lange penwortel van de paardenbloem er waarschijnlijk voor dat gras beter groeit, omdat mineralen uit de diepere lagen van de bodem beschikbaar komen.
Heb je wat grotere dieren rondlopen? Weet dan dat koeien, schapen en geiten de paardenbloem als medicijn gebruiken.
Insectenhuisjes
Behalve voedsel is het fijn als je insecten schuilgelegenheid biedt. Dat kan door een insectenhotel, hoe je dat zelf maakt, leer je in de cursus Moestuinieren met Kinderen.
Maar het helpt ook als je dode plantenresten (zonder ziektes!) en snoeihout niet allemaal opruimt in de winter. In holle stengels, onder bladeren en takken kunnen insecten overwinteren. In een stapel stenen of een omgekeerde bloempot met wat stro kunnen ook insecten schuilen en lege zaaddozen (klaprozen) kun je in het najaar gewoon laten liggen. Daar huizen spinnen in.
Geen gif in de tuin
Chemische bestrijdingsmiddelen als Roundup worden nog steeds verkocht, maar kunnen echt niet meer. Het gif stapelt zich op in het milieu, vergiftigt dieren die insecten eten en het grondwater,
Kies voor natuurlijke bestrijdingsmiddelen en pas andere trucs toe waardoor je minder last hebt van insecten. Zoals je tuin vogelvriendelijk maken, wisselteelt en combinatieteelt toepassen.
Meer tips om de insecten te helpen
- Gebruik liever geen synthetische zeep bij het wassen van je auto en de ramen, maar zeep op basis van natuurlijk ingrediënten.
- Beperk de hoeveelheid licht in en rond huis en tuin en gebruik lampen met bewegingssensor.
- Help mee klimaatverandering tegen te gaan door minder en duurzame energie te gebruiken en vaker plantaardig te eten. Insecten staan aan de basis van onze voedselketen die wankelt als zij verdwijnen.
Insectenbeten
Misschien vind je het spannend om in een moestuin waar ook kinderen lopen insecten aan te trekken met bloemen en holletjes.
Er zijn wat voorzorgsmaatregelen die je kunt nemen:
- De plek van de planten en bloemen waar insecten op af komen, maak je niet vlakbij de plaats waar jullie eten en drinken. En ook niet heel dichtbij het speelveldje of een andere plek waar de kinderen meestal spelen.
- Draag geen felle kleuren of geurtjes (parfum, deodorant). Daar komen insecten op af.
- Bedek de huid zoveel mogelijk, ook het hoofd.
- Houd zoete dranken en etenswaren afgedekt.
- Kijk goed om je heen en leer de kinderen dat ook, om te voorkomen dat je op een bij gaat zitten.
- Gaan jullie fruit oogsten? Draag dan handschoenen. Of laat de kinderen niet helpen als er veel wespen zijn.
- Sla bijen of wespen niet dood. Als je dat probeert, heb je een grotere kans dat je wordt gestoken of erger, dat de hele zwerm op je afkomt! Je kent die tekenfilmpjes vast wel 😀
- Blijf rustig bewegen als een bij of wesp bij je zit. Als je gaat zwaaien met je armen of in paniek raakt, loop je het risico juist te worden gestoken. Zie je dat er ineens veel stekende insecten zijn op een plek? Loop dan kalm en langzaam weg.
Een handig middeltje om wespen te verdrijven is het branden van gemalen koffie. De geur ervan moet je maar even voor lief nemen, want het werkt erg goed!
Toch gebeten of gestoken? In onze online moestuincursus Moestuinieren met Kinderen vertellen we voor verschillende dieren wat je kunt doen bij een beet of een steek.
Foto stekende bij door Waugsberg, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
