Schooltuinen zijn in en dat is niet voor niets: kinderen varen er wel bij. Maar wie een moestuin op school of moestuin bij de kinderopvang start, moet wel de sleutel tot het succes kennen. Wil jij het geheim weten van een schooltuin die niet na een paar jaar is verwaarloosd? Lees dan verder.
Kinderen hebben veel baat bij schooltuinen. Leerlingen:
- gaan gezonder eten,
- bewegen meer en dat gaat obesitas tegen,
- komen in contact met de natuur en maken er verbinding mee en
- kinderen leren over natuur en dat we er respectvol mee moeten omgaan.
Anderen voordelen zijn dat kinderen in de moestuin leren samenwerken, dat kinderen die regelmatig in het groen zijn elkaar minder pesten en ze rustiger worden.
Zijn dat nieuwe inzichten? Nee, niet helemaal.
Geschiedenis van de schoolmoestuin
Als je denkt dat schooltuinen iets van de laatste decennia zijn, heb je het mis. Als meer dan 100 jaar geleden – in 1811 om precies te zijn – werd in een school in Pruisen besloten dat een schooltuin bij het curriculum hoort. Al snel namen andere Europese scholen dit idee over.
Tachtig jaar later haalde de Amerikaanse docent het concept naar Amerika en startte een moestuin op een school in Roxbury, Massachusetts. De belangstelling voor schoolmoestuinen fluctueerde. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd in de Verenigde Staten het United States School Garden Army opgericht, dat kinderen aanmoedigde om te tuinieren om zo een voedseltekort te vermijden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden zogeheten overwinningstuinen gestart. Na deze oorlog kwam er meer belangstelling voor speeltuinen en vervaagde de aandacht voor de schoolmoestuin.
Halverwege de jaren negentig van de twintigste eeuw werd het vuurtje weer aangewakkerd, mede door de aandacht die bekende koks aan gezonde voeding besteedde. Zo benoemde Jamie Oliver in Engelse televisieshows als de Kitchen Garden Project en Jamie’s Ministry of Food het belang van gezond eten en schooltuinen. Chef-kok en restauranthouder Alice Waters besloot een braakliggend terrein op de Martin Luther King Jr. Middle School in Berkeley, Californië, om te bouwen tot een modeltuin en een keukenlokaal voor haar organisatie, Edible Schoolyard. En first lady Michelle Obama nodigde in 2009 studenten uit om haar te helpen bij het planten van een biologische tuin in het Witte Huis. In Berkeley werd in 2015 een tuincurriculum aangenomen dat werd gefinancierd door het schoolbestuur, de stad en subsidies.
Waarom mislukt een schoolmoestuin?
Vaak wordt een schoolmoestuin met veel enthousiasme door een bevlogen docent, ouder of medewerker opgezet. Te vaak blijkt na een paar jaar de moestuin overwoekerd of een onoverzichtelijke bende te zijn. Hoe komt dat?
Dit zijn mogelijke oorzaken:
- Er is geen of te weinig communicatie tussen de school en de vrijwilligers over de staat van de tuin.
- Er is geen plan om de tuin te onderhouden, ook niet in de zomer als de school gesloten is en de tuinen dagelijks veel aandacht nodig hebben.
- Het is niet duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Niemand heeft de leiding en niemand heeft specifieke taken. Chaos!
- Er is geen watervoorziening bij de tuin. (Dit is iets dat soms echt vergeten wordt.)
- Er is geen gereedschap voor de leerlingen of degenen die de tuin onderhouden. Gereedschap moet steeds weer worden verzameld – bijvoorbeeld geleend van ouders – en naar de school worden overgebracht.
- Er is geen kookgelegenheid en er zijn geen keukenspullen (zoals messen, borden, servetten). Ook die moeten steeds worden verzameld en meegenomen naar de school om een gerecht met producten uit de moestuin te kunnen maken.
- Er is geen geld voor aarde, mulch, planten en zaden en ook niemand om donateurs te vinden voor deze spullen, sponsors te zoeken of fondsen te benaderen.
Wanneer slaagt een schoolmoestuin?
Dat kan anders.
Dit zijn de basisvoorwaarden voor een succesvolle schoolmoestuin of buurtmoestuin (waar een school gebruik van kan maken):
- Zorg dat er een reëel financieel plan en teeltplan is.
- Zorg ervoor dat er geld is om te investeren (wat dat betreft is de subsidie van Jong Leren Eten een uitkomst).
- Laat meerdere mensen meehelpen om de moestuin te onderhouden.
- Zorg dat er een ervaren moestuinier meedoet. Vraag hulp.
- Meerdere mensen moeten zich verantwoordelijk voelen, er moet draagkracht zijn.
Als meerderen in de omgeving zich inzetten voor de schoolmoestuin of buurtmoestuin, is de kans op succes groter. Dat kan een schoolbestuur zijn dat de moestuin ziet als onderdeel van de les, lokale ondernemers die als sponsor producten of diensten schenken aan de moestuin of een betaalde moestuincoach die de klassen begeleidt in de moestuin en de docenten leert over moestuinwerkzaamheden.
Taken in de schoolmoestuin verdelen
Het helpt als er een betaalde moestuinier is voor de dagelijkse werkzaamheden. Desondanks werkt het niet als de moestuin voor kinderen maar door één persoon gedragen wordt. Draagvlak en mensen die medeverantwoordelijk zijn voor de moestuin, is nodig wil een buurtmoestuin, schoolmoestuin of moestuin bij de kinderopvang een succes worden. Als alles rust op één persoon, stopt de moestuin als deze persoon ermee ophoudt. En wat als die ene persoon met vakantie gaat? Planten hebben continu aandacht nodig.
Er zijn meerdere personen nodig die fondsen werven, die communicatie, organisatie en inkoop doen en die voor de moestuin zorgen. Bedenk daarbij dat leerkrachten een andere baan kunnen vinden en vrijwillige ouders stoppen als hun kind van school gaat. Het is niet gek om ook uit andere gelederen vrijwilligers te recruiteren, zoals bij middelbare scholen, in de buurt of via maatschappelijke organisaties.
Lessen in de moestuin
Bij een school is het belangrijk dat het schoolbestuur zich committeert aan de schoolmoestuin. En dat docenten de ruimte krijgen er met de leerlingen iets te doen. Dat gaat het beste als de activiteiten in de moestuin verweven worden met het curriculum. Het moet geen extra belasting worden naast alles wat al moet in de klas. Met de natuurlessen en activiteiten voor 6-12 jaar kunnen docenten lessen samenstellen die passen bij het curriculum. Ook taal en rekenen kun je prima verwerken in opdrachten in de moestuin.
Oplossingen voor de moestuin
In een notedop de problemen waar je wat organisatie betreft in de moestuin tegenaan kunt lopen èn de mogelijke oplossingen.
| Problemen | Oplossingen |
| Gebrek aan tijd bij leraren om met de kinderen iets in de moestuin te doen. | Laat docenten tijdstippen bepalen waarop ze (gezamenlijk) activiteiten doen met leerlingen in de moestuin en huur een vaste kracht in voor onderhoud. |
| Moestuin wordt niet geregeld onderhouden. | Help de tuinteams met het maken van een goed teeltplan en onderhoudsplannen en -schema’s. Communiceer op tijd concrete taken tijdens het groeiseizoen (bijvoorbeeld wanneer moet worden geplant, voorbereiding op vorstbescherming en de voorbereiding van de tuin op de winter- en zomervakanties). |
| Uitdagingen met aantrekken en vasthouden vrijwilligers | Leer docenten wervings- en managementstrategieën voor vrijwilligers. Dit zou al op de lerarenopleidingen aan bod kunnen komen. |
| Lastig moestuinlessen te implementeren in een reeds bestaand systeem dat is gebaseerd op traditioneel klassikaal onderwijs | Help leerkrachten bij het vinden en gebruiken van informatie die ze kunnen gebruiken voor lessen die aansluiten bij het curriculum. Zie ook deze moestuincursus met natuurlessen en activiteiten. |
| Gebrek aan enthousiaste deelname van ouders, studenten, vrijwilligers en docenten | Laat leuke voorbeelden van moestuinen en activiteiten zien tijdens workshops die je geeft over de moestuin. |
| Starre en complexe schoolsystemen | Vertel schoolbestuurders over de voordelen, successen en ook moeilijkheden van de schooltuinen. Vertel ook vooral hoe zij docenten kunnen ondersteunen. |
Hopelijk lukt het met deze tips om ook bij jouw school of kinderopvangorganisatie een moestuin te starten.
Veel succes!
Fotocredits:
Kinderen ophurken moestuinieren door Arkansas Farm Bureau Federation, CC-licentie.
Eten aan tafel door Estonian Foreign Ministry, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
.jpg){kind=link}
Dit proberen wij in het zuiden ook van de grond te krijgen.
Wat een leuk initiatief Judith! Mochten jullie mensen willen leren moestuinieren, dan bieden wij waardevolle cursussen. Heel veel succes in het prachtige Limburg 🙂 Wat een goede, kritische informatie op de website en mooie projecten.